Norveç’in en iyi yazarlarından sayılan Dag Solstad, Mahcubiyet ve Haysiyet adlı romanına yine kendisi gibi Norveçli olan Henry Ibsen’in oyunuyla; Yaban Ördeği ile başlar. Hatta başlamakla kalmaz, romanının büyük bir kısmını bu oyun oluşturur. Dag Solstad için oyunun önemini buradan anlayabiliriz.

     Başkarakterimiz bir edebiyat öğretmenidir: Elias Rukla. Yıllardır aynı şekilde edebiyat dersini öğrencilerine anlatmaktadır. Yani öğrencilerine, bir eserin sadece adını ve yazarını verip yüzeysel bir şekilde bilgi aktarmaz; o eserin ne demek istediğini, yazarın neye değindiğini anlamaya çalışır ve öğrencileriyle de bunu heyecanla tartışarak işlemek ister. Ve yine yıllardır yaptığı gibi, çok sevdiği bir eser olan Yaban Ördeği’ni lise son sınıf öğrencilerine bu şekilde anlatmaktadır. Öğrencileri ise dersi büyük bir ilgisizlikle takip etmekte, görevlerinin bir an önce bitmesini beklemektedir. Elias Rukla öğrencilerin bu tavrına alışsa da, zaman zaman kendini bu ilgisizlik karşısında savunmasız hisseder. Öğrencilerine, sevdiği bu oyunun belli repliklerini tekrar tekrar okutur. Ya kendi bir şeyi kavramak istiyordur ya da öğrencilerine açıklamak. Aslında bence açıklamaktan ziyade keşfetmek istediği farklı bir şey vardır bu oyunda. Bunu da sonunda keşfeder. Kitapta Elias’ın neyi keşfettiği açık açık belli olmaz. Ama bu keşfediş, şu diyalog sonrası olmuştur: 

Relling: Ah, hayat yine de çok iyi olabilir aslında, yeter ki bu şahane uyarılar daima gerçeğin söylenmesini isteyen ideal talepleriyle biz fakirlerin kapısına dayanmasın.
Gregers: İşte bu durumda, vermiş olduğum karardan memnunum ben.
Relling: Müsaade ederseniz sorayım, nedir kararınız?
Gregers: Masaya on üçüncü kişi olarak oturmak.

     İşte, oyundaki bu diyalog sonrasında Elias, oyunun anahtarını hatta belki de kendine lazım olanı bulmuştur. Çünkü okuldan çıktığında küçük bir olay karşısında bir kriz yaşar. Bu krizin sebebini büyük oranda bu keşfediş oluşturur. Şemsiyesini açmaya çalışır, açamaz, defalarca dener, yine olmaz. Sonra şemsiyeyi gidip büyük bir taşa hızla hıncını alırcasına vurmaya başlar. Sanki hayattan da öcünü alıyordur. Bu hıncını büyük bir şaşkınlıkla okuldaki öğrenciler seyretmeye başlar, sonra Elias gidip onlara da bağırır ve okula bir daha gelmeyi düşünmeyerek orayı terk eder.

       Kitabın bu kısmından sonra aklıma izlediğim bir film geldi. Filmin adı: Falling Down. Severek izlemiş olduğum bu filmde de başkarakter ideallerle dolu rutine girmiş hayatına, aslında her zaman yaşadığı bir olumsuzluk olan trafikte, tepki verir. Yaşadığı hayatın robotluğunu, amaçsızlığını trafikte fark eder ve o da aynı kitaptaki edebiyat öğretmeni gibi kriz geçirir. Trafikte arabasını terk edip yürümeye başlar başka bir hayata doğru…

      Romanın bu kısmından sonra yazar geriye dönüş tekniğini kullanarak bizi Elias’ı daha yakından tanımaya davet eder. Yani Elias’ın gençlik yıllarına doğru bir yolculuğa çıkarız. Bu yolculukta Elias kadar onun en yakın arkadaşı olan Johan ve Johan’ın eşi Eva da kitaba dahil olmaya başlar. İşte Elias neden hayatında dayanamayacak seviyeye gelir, aslında bu iki ismin bunda oldukça etkili olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle Eva karakterinin. 

      Elias bana, günümüz insanını hatırlattı. Çoğumuz yaşadığımız hayata her gün ufak da olsa sitem ediyor, aradığımız şeyin tam olarak bu hayat tarzı olmadığını içimizde hissediyor ama yine de bu rutin hayata bir şekilde tahammül ediyoruz. Mahcubiyet ve Haysiyet hakkında daha farklı konulardan bahsedebilecek olsak da, nedense ben ağırlı olarak bu isyanı hissettim ve bunun üzerinde durmak istedim. İdeal bir yaşama mı sığınmalı yoksa Johan ve Elias karakteri gibi buna başkaldırmalı mı? İşte kitap beni daha çok bu sorgulamayı anlatmaya itti diyebilirim. Dag Solstad’ın okuduğum bu ilk kitabını hayatı sorgulamayı seven herkese öneriyorum.